Het woordenboek

Ons team bestond uit drie personen, v.l.n.r. Jules Aldenhoff, Jean Gerrekens en Pierre Straet, allen afkomstig uit Gemmenich.

Zowat een keer per maand kwamen wij om beurt bij een van de leden samen om nieuwe woorden te bespreken en de sinds de laatste keer in de computer ingevoerde woorden te verbeteren.

Naast de woordenschat werden ook taalkundige aspecten zoals vervoeging en grammatica behandeld en in de inleiding of in een aanhangsel in het woordenboek opgenomen..

Opmerking: de foto's zijn uit de actieve tijd van het team, d.w.z. rond 1998.

Initiator van het project was Jules Aldenhoff (+ 09/01/2003), professor i.r. voor Duitse Filologie aan de universiteit van Luik.
Jules was al langer met ons dialect bezig een heeft daarom heel wat woorden bij­ge­dragen. Verder hield hij zich ook met gram­maticale en andere aspecten bezig, in het bijzonder de vervoeging van de adjectieven.

Pierre 'Pierrot' Straet was onze 'scheidsrechter' — als voetbalreferee had hij daar uiteindelijk de meeste ervaring in.

Hij heeft altijd in Gemmenich gewoond en in de streek gewerkt en is als dusdanig de taalkundig minst 'bedorven'.

Tot 2020 was Pierrot ook regisseur van de dialecttoneelgroep 'Liibhaaberbüün'.

Jean Gerrekens, eveneens germanist en voormalige student van Jules Aldenhoff, hield zich naast taalkundige ook met de technische aspecten van het woordenboek bezig (zie hieronder).

Als 'webmaster' is hij ook verantwoordelijk voor het ontwerp en de inhoud van deze nu bijgewerkte website.

Hier geven we een kort overzicht van de spellingregels die we voor ons dialect hebben uitgewerkt. Meer details vindt u in de inleiding van het woordenboek zelf.

Wij beslisten de Duitse spelling als basis voor de spelling van het 'Gemmenichs' te nemen. Dit is immers de cultuurtaal waar ons dialect het dichtst bij aansluit voor zover men niet enkel de stand van de medeklinkers bekijkt. (meer hierover op de dialectpagina).

Op deze basis probeerden we dan een sluitend en coherent regelstelsel uit te werken, waar elke klank zo eenduidig mogelijk schriftelijk weergegeven werd, zoals dit bv. in vele Slavische talen het geval is. Zo zijn dan ook enkele 'overbodige' tekens verdwenen: x schrijven we ks, q wordt k, y wordt naargelang de uitspraak i of ü en z wordt eveneens afhankelijk van de uitspraak s of ts geschreven.

Om de klanken [ž] (bv. fr. genou) en [g] (bv. nl. zagen, zeggen) ook in onze spelling van [j] (zoals in jas) en [g] (zoals in dt. Gurke) te onderscheiden, schrijven we 'j' en 'g' met een accent circonflexe (^):

saaĝe ['zā:γə] = zeggen
waĵele ['wažələ] = kletsen

De klank [s] wordt 'ç' geschreven in de gevallen waar hij ook tussen klinkers [s] wordt uitgesproken:

en klaç, twaj klaçe

Wordt hij tussen klinkers daarentegen [z] uitgesproken, dan schrijven we 's':

ene haas, twaj haase

Met de klinkers was het minder eenduidig dan met de medeklinkers. De lengte ('lange' klinker) wordt door verdubbeling van de klinker aangeduid.

de val [val] = de val
der vaal [vā.l] = het geval

De klinkers o en ö zijn nog moeilijker weer te geven omdat ze op verschillende manieren kunnen worden uitgesproken.

   pool [pô:l] = paal   pööl [pö:l] = palen
   vool [vō.l] = vol      tsööl [tø.l] = gek
   pool [pÙ:l] = Put     pööl [pý:l] = putten

Het dialect van Gemmenich wordt eveneens gekenmerkt door de 'zingende' uitspraak van sommige klinkers, die wat langer gerekt worden, telkens met een lichte variatie in de toonhoogte ('Schleifton'). Dit kon onmogelijk door de spelling worden weergegeven maar het is uiterst belangrijk om verschillende, maar op dezelfde manier geschreven woorden te onderscheiden.

Schleifton: kaal [kā.l] = praat
Stoßton: kaal [kā:l] = kaal

Voor elk woord geven we daarom ook de fonetische transcriptie aan.

In het begin schreven we alle woorden op fiches, maar de computer bleek al snel een praktischer instrument te zijn — toen nog zoals op het beeld hiernaast 😊.

Het grootste probleem was, zeker in het begin, het addrukken van de fonetische tekens; hiervoor moest heel wat aan de printerdriver worden gesleuteld, en op scherm verschenen enkel maar rare tekens die met codes van 3 cijfers moesten worden ingevoerd.

Dit was pionierswerk, maar het loonde de moeite. Hadden wij het niet gedaan, dan zou het bijvoorbeeld ontzettend moeilijk geweest zijn om achteraf nog de spellingsregels te verbeteren.

Met de jaren werd de technologie ook steeds beter en uiteindelijk waren we in staat om een digitaal origineel in PDF formaat aan de uitgever af te leveren.

Voor invoer en opmaak gebruikten we het tekstverwerkingsprogramma Microsoft Word. Het biedt vrij complexe opmaakmogelijkheden, zoals b.v. het invoegen van het eerste en het laatste woord van een blad in het paginahoofd, het automatisch genereren van een tref­woorden­register, enz.

Hoe een pagina van ons woordenboek er uitziet, ziet u hier.

De grootste vooruitgang biedt de zogen. Unicode-karakterset, die bijna alle speciale en diakritische tekens bevat.

Toch ontbraken er nog enkele, die we dan met hulp van het letterontwerpprogramma Macromedia Fontographer zelf hebben gemaakt. Omdat her hier niet om artistieke creaties gaat, maar enkel om het samenvoegen van bestaande symbolen voor de ontbrekende combinaties, is het resultaat absoluut professioneel: de 'zelfgemaakte' karakters zijn niet van de andere te onderscheiden.